Hukuki zeminde mutlak butlan: Mutlak butlan nedir, ne değildir?

CHP Kurultayı ile ilgili gündeme gelen "mutlak butlan" tartışması, seçimli toplantıların parti tüzüğüne ve hukuka aykırı olarak yapıldığı iddiasına dayanıyor. Eğer bir siyasi partide yapılan seçimler veya kongreler hukuki zorunluluklara aykırı şekilde düzenlenmişse, bu durum mutlak butlan sebebi olabilir. Peki, mutlak butlan nedir, ne değildir?


Türk hukuk sisteminde "mutlak butlan", borçlar hukuku, ticaret hukuku, idare hukuku, medeni hukuk gibi alanlarda sıkça kullanılan bir terim olmakla birlikte, kamu düzenini ilgilendiren, hukuk düzeni tarafından baştan itibaren geçersiz sayılan işlemleri ifade eden bir kavramdır. Mutlak butlan, Latincede null and void ab initio olarak bilinir ve işlemin baştan itibaren hiç hüküm doğurmamış sayılması anlamına gelir.

Mutlak butlan, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu başta olmak üzere, çeşitli özel kanunlarda da düzenlenmiştir. Örneğin, Türk Medeni Kanunu’nun 145. maddesi, evlenmenin mutlak butlanla batıl olduğu haller arasında hısımlık, mevcut evlilik, sürekli ayırt etme gücünden yoksunluk gibi durumları sayar.

Türk Borçlar Kanunu ise sözleşmeler açısından geçerlilik şartlarını belirler. Bu şartlar ihlal edildiğinde — örneğin konu imkânsızlığı veya hukuka/ahlaka aykırılık varsa — sözleşme mutlak butlanla batıl olur (TBK m.27).

Mutlak butlan, nisbi butlan (iptal edilebilirlik) ile karıştırılmamalıdır. Nisbi butlan, sadece belirli kişilerin başvurusu ile geçersiz hale gelen işlemlerle ilgilidir ve çoğu zaman süreye tabidir. Oysa mutlak butlanda süre sınırlaması yoktur ve kamu düzenini ihlal eden nitelikte olduğu için herkes tarafından ileri sürülebilir.

Mutlak butlan genellikle aşağıdaki durumlarda ortaya çıkar:Yetki gaspı: Hukuki yetkisi olmayan bir organın işlem yapmasıEmredici hukuk kurallarına aykırılık: Anayasaya, kanunlara veya kamu düzenine açıkça aykırı olmasıİrade sakatlığı: Şiddet, cebir veya tehdit altında yapılmış işlemlerKonusuzluk: Konusu imkânsız ya da suç olan işlemlerUsul eksikliği: Vazgeçilmesi mümkün olmayan temel usul kurallarının ihlali (örneğin, yazılı olması zorunlu bir işlemin sözlü yapılması)